Zeldin Titi

Zeldin Titi

Adama leh Evi hunlai khan mobile te hi lo nei ve tawh se chu aw! Network Busy a awm khat ve khawp ang. ‘I biak duh line hi…’ chuti khati te kha a Aramaic emaw a Hebrai tawng emaw khat khan an sawi zuah zuah thin ang chu.

Huan sir kil khawi’ maw laia Adama lêng kha Evi’n an missed call vel ang a; a nih loh leh ‘Koge om? Nai ltk ce. Kom tur dag an om c lo. Lo haw tuai2 rh’ tiin SMS a thawn thin mai thei a ni. Adama-te pahnih kha khawvela hmelhriat ngah lo ber pawl an ni hrim hrimin ka ring a, VC inthlanah chuan an tling lo ve chiang ngawt ang.

Babel in sâng an sak lai khan 'crane' awm tawh se chu an hna a sâwt ngawt ang mawle! Black & Decker electric drill te kha han nei se chuh! Balu leh brick ilo fahran thiarveltu truck driver te khan an bungraw phurh kârah ‘a sen chi’ phurh rûk nachâng hre ve hlawm tak maw? Pân hnah leh zikhlum tukri ringawt an phurh tel chuan an hlâwk nêp deuh ngei ang mawle.

Nova khan Vishakapatnam lawng tuk thiamte rawn hauh lovin a lawng kha a sa zo thei a, a fakawm ang reng. Sarivaithun leh thangnang khalhluh tur kha an ramah a vâng ve hlein ka ring thin. Broiler âr chu a harsa lo ang – a ramtla chi an ni lo a, mi vulh lai, a bâwm chawpa khai nawlh kha a ni mai dawn a. Thosi leh vaihmite a lo hmaih lui lo kha chu a pawi ka ti thin – a bikin Silchar kal nikhuain.

Lota nupui kha chi satliah nge a nih ang 'iodized salt' ngat? Bêlchiang ila chu TATA Salt, ISI chhinchhiahna chuang a ni mai thei a ni. Ninevi khaw mipuiho kha chu bei an ti dawng ve thin ngawt mai. An naupan lai atang rengin lehkha an zir peih lo hlawm ang chu aw! Thu awih lo hlawm lutuk mai. An tlangvâl te paw’n Dendrite hnim nachâng te kha an hre mial mai thei a ni.

Isaka khan Esaua leh Jakoba hnen atang khan Birth Certificate lo phût nachâng hria ni se chu khati mai mai khan ‘a dil loh zâwk’ malsawmna a pe lo tur!

Jakoba fate zingah khan zaia intihsiakna-a lawmman la te, boxing-a semi-final thleng te, buhfai bag sehkkawh zo te, Hindi thiam deuh te, sports goods dawr nei te pawh lo awm ta se a mak vak lo ang. An rual ang reng em mai. Aigupta lal te pawh an nih nawlh nawlh rêng kha.

Josefa khawsakpui tumtu, Potifer-a nupui khawsazia hawr hawr kha! Oriflame, Mary Kay tih velah a insêngso nasa ve thei ngawt ang – awm se chu.

Sakhaw lam kaihhnawihin zêldin thu kan bâwl a, mi ngêng a chhun tan tlat mai!

Thlânrawkpa Khuangchawi kha! ‘Thlânrawkpa’ a ni hrim hrim hi a pui ve tawh hrim hrim. A hrim hrimin ‘Thlânrawkpa’ sâp hming hi ‘Tomb Raider’ a nih duh hmêl. ‘A thei hlei hlei a thei hlei hlei’ an tia, ‘Thehlei’ a lo ni ta a. A âwm ang viau. ‘A zawhtê mange’ an tia, ‘zawhtê’ a lo awm leh a. Hei pawh a nih duh hmel khawp mai. ‘Hei chu a nghawng a va sei ve mawle; sanghawngsei ti mai ang’ an ti leh te pawh kha a la dik thlup. ‘Kêl’ kha engvanga kêl ti ngawt nge an nih erawh ka thil hriat châk a tling.

“E! Hei chu a va han kêl kher em ve e! Hming dang vuah chi pawh a nih nek loh hi. Hming dang kan pêk chuan ‘a inhmehlo lutuk’ tiin thangtharin min la dem mai ang. A hmêl en reng reng paw’n kêl chiah chiah a nih hi. Sawi thui duah pawh a ngai lo. Tihngaihna dang a awm tawh lo. Kêl i ti ang u” tiin Organising Committee chuan thuchhuah siamin an tarlang ni ngei tur a ni.

A nung chunga Pi Hmuaki an phûm avang khan Shakespeare-a kha a lâwm hian ka ring alawm mawle! Chuti ni lo se Pu Shakespeare-a te, Pu Mozart te ho khan hla phuah tur an nei tawh lo ang; Pi Hmuaki’n a phuah khalh vek dawn si a. Lo phûm lo se chu kan pi leh pu ten ‘Jai Ho’ an ti thap thap anga, hmun thenkhatah phei chuan an lo ‘Bematuale’ tial râng nuaih nuaih ang chu.

Hlaphuah kan sawi ta law law bawk a; tunlaia phuah chu ni se, “Lêngi nena luia lengngha kan chhaina” tih te kha “Mary nen last week-a steam bath kan tihna” tih a ni mai thei (A bass-in ‘Facial leh manicure pawh’ lo ti bawk ta se).

Khaw khat sai ram chhuahnaah ‘insulated carrier tiffin box’ nei kha chu an vannei awm bik. hianten aidu leh chakai an hmeh pawlh mawlh mawlh lain a tûk thum tûkah pawh chicken biryani with onion garlic an la ei ten ten thei dawn bik tlat. Dual sim phone neih a chi viau ang – midangin signal an hmuh loh lai paw’n signal an nei fo thei bik anga. An ramchhuak, sai padâwp an veh dân dân lai kha in lamah nula hovin big screen-in an lo en ngei awm sia, tlangval tan mark score tura tan a ngai ngawtin ka ring.

Khawhar ina lenkhawmna-a soundtrack neih that leh that lohvah vêng inelna a na phian mai thei. Live music-a ti thei vêng chu an tam vakin a rinawm loh. Khawhar in a len vak loh phei chuan a hnawk ang. Han ti ngawt ila; tun thleng pawh hian vêng tinin khawhar inah live music chu kan la hmang reng tho chu a nih si hi!

Chhûng tinin mahni ina zu bêl an neih lai, lal ina zu tui tha tha an tlan thin laite khan a fing fâl deuh tân chuan zu in phalna license lo neih thlip thlep a tha ang. A hunlaiin tangkai tam lo mah se tu leh fate rochun atan, nakin hun atan a tha dawn tlat.

Tui chawi nan khân ûm an hmang thin kha a ni a. A nachâng chu hria se êmping kha han laminate hmiah mai se, a hranpaa ûm phurh ngai lovin tui an chawi thei ni mai tur!

Khatia Lal Bengkhuaia’n sâp naupang hmeltha zet Mary Winchester a hruai haw khân a khaw thalaite zingah autograph dil nachâng hria an awm hauh lo mai kha chu a history zawnga chhût paw’n thil pawi a tling. British Museum-ah te khuan a lo awm mial em aw? Khutah khuan khawvel thil pawimawh chi hrang hrang a kim riau an i.

Pipute tawngkauchheha ‘Vân laia tla ang’ tih kha ‘Skydiving’ sawina a ni thei ang em?

Thil dang daih - thirsakawr hmuchhuaktu khan a siam zawh chiah khan a chuang chhin nghal ang em le? Keini khalh zirin ‘i tlûkna tur lamah cut zel rawh’ kan ti ang hian a tlûkna tur lamah a cut ve zel ang em le? Kan tlûkna tur lamah kan cut hian kan cut-na lamah kan tlu zel tho chu a nih hi!

A tlûk ve tho ka ring.

History kan en chuan kan hria ang a - Hundred Years War kha. Khatia kum za zet indo tur chu an la run ve fein ka ring a. Sipai za hotu thusawi tur âwm ang pawh a hriat theihin ka hria : “Hei, in hriat angin kum za zet kan indo dawn a ni a, history ziaktuten Hundred Years War tia chhinchhiah an tum miau mai si a, kan tan hle a ngai dawn a ni. Tunah ‘a lumûm’ in la ni rih a ni mai thei e. Mahse mangang suh u. Kum 10 (sawm) danah pawh promotion hmu ta ula, indo kan zawh hunah meuh chuan in lal tawh bêr bêr viau ang,” a tih duh hmel.

Animal Planet, Discovery Channel tih velin an la mamawh dawn tih hria se chu hmasâng Dinosaur ho khan an chetla lai vel video-in thla an lo la thlip thlep tur ania. Tunah lêm computer hmangin ‘a âwm ang thei ang berin’ an siam chawp a, a buaithlak riau.

Mihringte ai hian ramsa/ran te hi fingvâr zâwk (intelligent?) ni ta se, keiniho hi ‘mi huan’-ah bâwm chhûngah min dah ve khep khup ang a? Zâwng rual inbakkaih te hian thinrim zetin ‘zâwnga! zâwngsen’ an in ti ve phiar phiar mahna!

Kan sawi ang hian ran te hi lo fing zâwk ta tak tak se vawkpui tân bra hrên a hautak âwm reuh.

Sai diaper chu a lian dawn teh e. Huggies Dry ngat an hman phei chuan an in sêngso ve viau ang. An puitling har ropui si.

Khawpui lûn lai deuhvah chuan traffic police atan octopus an tha khawp ang.

Pu PL Lianding(pui)a leh Hmingsânga te chungah sakawr an chuang ang a, a inkawpin mihring tawlailir an hnûk mai thei (a hunlai azirin Wells Fargo tih emaw Assam Rifles tih emaw a intâr mahna). Phuihnam a awm remchan chuan uiin Zefir Mapuia talh phêt an tum bawk âwm si; an han rawh then thâw angah. Vawkin Mafaa leh Mamuana an sêr anga, zawhte malchungah Hruaia Chawngte a thu muthlu lep lep bawk ang. Beramin LPS Pro Fight Championship Vidpuia hmul an mêt hauh hauh mai dawn. Vaki-in Remruata Renthlei tawng an zirtir zet zet tur chu a hmuhnawmin a ngaihnawm viau maithei a, Uchangin Remruata Tonson leh Zoa Tlau an rêp tûr erawh...?

E khai! Hei chu ti leh lo ang. Ka til te hi lâk an tum riau riau ang e. A chi loh. Ka ti tak tak. Hetiang hi chu a uanna chi miah lo a nia!

Hming leh bawk

Stephen Auhmun

Hmânah, Rambuai hnu si-ah khan ‘Hming’ chungchâng ka ziak tawh a, chhiar a hlawh vak lo a ni ang, khawlaia min chibai lâwp lâwp ka tawng khât em mai.

Ka tih tur nei lo ka inngaihtuah lungpuam a, chhunzawma han tui hnih (Double water?) ka châk riau nia. Hming hoh theihzia hi!

Pâwl pakhat hian London atangin Mizorama an pawl dinhmun enfiaha rawn tlawhtu tur mikhual an nei dawn a ni awm e. “Hei, sâp ram atangin sâp mikhual kan nei dawn a, a hming chu Dr. Whitewash Commoditius ania, nang sâp tawng thiamah airport-ah lo zuk hmuak ta che” tiin pawl hruaituten an mithiam an tir thla a, an sâp hmuah chu a lo thleng a, NEGRO a lo ni e an ti. A hming atang ringawt chuan hriat a har bawk a ni ang.

Hming hi kan buaipui khawvel ngawt mai. Mizote’n Negro kan tih maiho hi kan hria ang a, USA-ah chuan tunhma chuan ‘Black Americans’ an inti thin a nih kha. Hnaivai deuh atang khan an rawn chawrchhuahna ram changchawiin ‘African American’ an inti a nih hi. Heti a nih chuan Africa-a la awm Negro-ho hi ‘African African’ an ni ve mai em? Hming dangdai tak chu a ni. Ka hmuhchhuah!

Mizo tawng duh fir deuhten ‘Hming chu kan sa thin a, kan phuah ngai lo’ an ti a, eng-a-pawh chu lo ni tehreng se, awmzia a neih leh neih loh te hi pawimawh tak maw?

“Thangmawia kha i hria em?”

“Tu Thangmawia maw? Geneva kal tawh kha maw? Nge chhiarkawp thiam deuh kha? Vaihlozial leh XXX Rum ti thei zet kha em ni zawk?”

‘Thangmawia’ theuh theuh an ‘thang’ mawi dan a inang lo hlawm teh e!

Rotluanga ka hre nual mai! Pakhat chu keini Holy Roman Catholic-ho berampu Bishop Stephen Rotluanga a ni a, ani hi chu ‘Stephen’ ve tho tih takah a tluang purh mai.

Rotluanga ka hriat pahnih chu Ho-Tluanga ni zawk awm tak an ni. Thu ho an hre hnem dun hle. Pakhat phei hi chu sakhuana lama ro ve tak a ni a, a hming thluk pawh hi ‘ka puan pho a ro’ tih-a ‘ro’ thluka thluk tur a ni - a hming hi. Rotluanga ka hriat pakhata chu ‘Ruitluanga’ ni awm a ni.

Vêng leh khaw hming thenkhat pawh hi han ‘twist’ remchâng tak tak a awm. Tamil Nadu state-a Vanakailamrapatnilingam ang te hi. Hetiang khaw hming hi awm tak tak ta se an primary sikul zirlaite an khawngaihthlak âwm. ‘Bye-heart tur a sei em mai’ tiin a khaw hming tawi zawk Tut-ah an pêm phah duh hial ang. Tut sawi tâkah chuan khawvela address tawi ber pawl chu ‘Nu-i, Tut’ tih hi a nih duh hmel.

Tlangnuam-a pianga seilian ka ni a, kan veng hming ang hi a ‘common’ lutuk a, a engemaw zawng takin that lohna a nei. ‘Kolasib’ hi a tha ang reng khawp mai. Eng ang pawhin google-ah han zawng ila, a ang hi a awm lo reng reng. Khawiah emaw chuan ‘Cola-Cheap’ a awm mai thei e. Chu khuaah chuan Coca Cola a tlawm khawp ang. Hetia ka tih avang hian mi rilru zim tuemaw chuan min lo haw leh ringawt emaw ania’nga, pawi ka ti dêr si lo a! ‘Veng hmangaih lo’ min lo ti leh thawt thawt ang chu!

Kan nau pakhat chu Hruaitluanga a ni a, amah ka belhchian châng hian ‘Tuaitluanga’ ni zawk se a inhmeh zawk ka ring fo. A nih loh paw’n ‘Chuaitluanga’ te emaw ni ta se.

‘Dinsanga’ hi Babel in sâng sakna-ah a tel ve duh hmel hian ka hre thin a, tu’n lo haw lo se, ‘Muanpuia’ te’n mi an han vau khur khur mai hi chu an inhmeh lo tih châng ka nei.

‘Lalhmachhuana’ inkhawm ngai hauh lo ka hre nual a, a then phei chu ‘Nupuia chhungte Hmachhuana’ tih zawk âwm an ni.

Ka hriat pakhat phei chu ‘Retheih hmachhuana Chapova’ ka ti rilru. ‘Dul-Hmachhuana’ te pawh an awm a, hei phei chu ka phuahchawp lova, hriatpuitu ka nei thlap.

Kan hmingah hian ‘Lal’ kan hmatheh ang reng a, hei pawh hi bihchian a tul. Mi thenkhat, an hminga ‘Lal’ tih tel te hi zawt ta ila, a then hi chu ‘Sailo Lal’ behchhan te, Rajput Lal, Mughal Lal, Tuqhlaq Lal, Khilji Lal behchhan te an ni maithei a, ‘Lal Mohan’ behchhan te pawh an awm ta ve ang. ‘Lal Mohan’ chu ‘Rosgulla’ ai chuan an tawngkam pawh a thlum zawk hrim hrim ang.

In hming te hi kan phuah thin a, ‘Villa’ a lar hle; ‘Rûn’ nen. Kan thianpa pakhat Ngurthansanga Sailo in chu ‘Suangtuahna Lipui Rûn’ a nia, a sâp tawng chuan ‘Magnificient Lake of Imagination Villa’ tihna ni maw? A thenawmpa in kha chu ‘Dahlauna Tuihâwk Rûn’ a ni maithei e.

Footballer lâr Rooney hi Mizo chu ni se a in chu ‘Rooney Rûn’ tih sak ila, amah hi chuan a nachâng a hre dawn dêr si lo a, a lawm ve ngawt ang. An inneih mohruai ho pawn “Rooney-a Rûn in chhungah, Rooney-i a lawi dawn e” an ti thap thap ang a!

Mihring hmingah bawk chuan lo let leh ta ila. Amah chu milâr a ni a, ‘Mafa-a’ a inti thin. Internet Google-ah bawk he ‘Mafaa’ hming hi ka zawng a, ‘Miami Academy of Fine Arts Association - MAFAA’ tih vel a hmasa pawlah a rawn lang. Lâr a intih vei nen.

Zozam-a a thuziak kan hmuh thin Pu HC Vanlalruata hming hi hnam dang hnena chiang taka hrilh dawn chuan ‘Aids See Vuhn-lull-rooata’ tia hrilh a ngai. Mak tak a ni. ‘Lalvawna’ tih te hi saptawnga ziah dawn chuan ‘Lull-Vaughn-uh’ tih a ngai tlat.

‘Henry’ hi mak ka tia’ ni. Keini’n ‘Hen-ri’ kan ti mai thin kha a nia, Europe football kan en hnuah ‘Awn-ri’ a rawn ni tha leh vel. Tunah chuan kan zaithiam zingah pawh ‘Awn-ri Varte’ tia koh ngai pawh kan neih phah ta hial. A nau zaithiam hmeltha lâr zet pawh hi ka hnam dang thian pakhat chuan ‘Mummy Varte’ niin a hre tlat pek a. “Nula a la ni bawk sia, ‘Mummy’ in ti bawk sia” a ti a ti mai.

‘Hmangaihi’ nih te hi a tha. “Heti teh hrep chuan kan innei thei ta lo a ni e. I duh duh la la, chhuak mai rawh, HMANGAIH”tih te a ngai tlat. “Ka hmel huat zawng tak i ni, HMANGAIH”

Pasalte tan chuan nupuite ‘Ngaizuali’ an han ni vûng mai hi chu a thlamuanthlak âwm ngawt mai. Min huat em em lai paw’n ‘Ngaizuali’ an han ni tlat angah!

‘Hmingsanga’ hi ‘|hingsanga’ ni zawk tur a ni. A nih loh pawn ‘Hîngsanga’ te ni ta zawk se a inhmeh ang.

Rotluanga chungchangah khan let leh lawk ila.
“Tunge i hming”
“Zefir Mapuia”
“I pa hming”
“Zefir Hausiama”

Mizo hi chuan hnam hming kan dah hmasa ngai lo tlângpui a nih si hi.

Sap sikul chhuak tih takah sap hming hi chi hrang hrang sawmhnih chuang ka hre ve a, mak tih deuh deuh ka nei nual.

‘Julian Troubledwaters’ tih te, ‘Valentino Police-catcher’ te hi. Milar kan hriat theih chinah pawh ‘Southgate’ te ‘Woodgate’ te, ‘Townsend’ te an awm hi. |henkhat rilruah phei chuan ‘Seaman’ te pawh a lang ang chu.

Mizo zingah hming inang kan tam lutuk tiin hmanah ka sawi vak vak tawh a, keini chang kan lo ni bik lo tih tun hnuah ka hre ve chauh.

Tun hnaiah hna lam thil vangin sorkar laipuiin a rawn tirh ‘lal’ deuh deuh te lo dawngsawngtu-ah vawi thum ka tang a, hmun hrang thah - Chandigarh, Manipur leh Delhi atanga rawn kal an ni na a, an hmingah ‘Singh’ a tel vek! Sardarji an tel miah lo lehnghal!

India rama ‘Singh’ tam zia hi! ‘Singh’ ringawt hi sing tam tak an awmin ka ring a, Punjabi phei chu ‘Singh’ ni deuh vek tura ngaih an ni. Te ti ila, an zaithiam lar te chu ‘Daler Mehndi’ te ‘Sukhbir’ te an ni leh lawi a.

Kan Manipur thenawmah pawh khian Singh hmingpu an tam viau niin an sawi a, a dik ang - ka hmelhriat pakhat pawh a hming chu ‘PC Sharma’ a ni tlat. “Now, let us request Mr. Singh to sing a song”

Keini Catholic ho hian Mithianghlim hming kan chawi thin a, kei pawh Stephen ka nih vah mai hi. Kan thianpa pakhat pawhin fapa a nei thar ve a, hming sak tur an hre ngang lo a nih hmel a, Bible an keu an keu a, a tawp a tawpah ‘Nebukadnezzar |hattumhluana’ an ti ta a ni awm e.

Hnam hming sawi takah chuan miin ‘Auhmun maw nih?’ tiin makti takin min zawt fo? “Chu chu Irish hnam pêng pakhat emni?” min tih loh leh “Russia kehdarh ta-ah khan a khawi ram berah khian nge Auhmun ho chu an awm?” min ti fo. A âwm viau. Ka hmêl chauh en an ni thin bawk a.

Keini AUHMUN ho hi Pachuau tha mi, Chuaungo (em em) Auhmun kan ni ve tlat. Khawvelah tu tu hi nge Auhmun min tih chuan ka chhanna chu “Kei leh ka fapa” tih a ni rih. Inti Auhmun satliah ka ni lova, ka phuahchawp pawh a ni bawk lo. Tlat mai a!

Ka fapa nen hi chuan Chuaungo Auhmun laktlak awmchhun kan ni rih tlat - official tak chuan!
A saptawngin -
“What’s in a name?”
“Alphabets!”